Λίθινοι Τοίχοι: Οι ξερολιθιές των αγρών και η σημασία τους

 

Οι ξερολιθιές στην ελληνική ύπαιθρο εξυπηρετούν τρεις βασικές αποστολές: την αντιστήριξη (για το κράτημα του επικλινούς εδάφους), την οριοθέτηση (των αγρών, λιβαδιών, αγροικιών) και το εμπόδιο (γι’ ανθρώπους και ζώα, με σκοπό την προφύλαξή τους, τη διαφύλαξη εδαφικών περιουσιών, την προστασία αγαθών, τη διαχείριση του χώρου), γράφει το cycladesopen.gr παρουσιάζοντας το βιβλίο του Αντώνη Καπετάνιου “Λίθινοι Τοίχοι”.

Οι ξερολιθιές στους αγρούς ως αναλημματικοί τοίχοι με αργούς λίθους χωρίς συνδετικό υλικό δημιουργούν «χωράφια» αφού κρατούν το έδαφος για να καλλιεργηθεί σε «ζωνάρια», μειώνουν την κλίση του εδάφους (παρέχουν εξομάλυνση των κλίσεων) και τα υποστηρίζουν μηχανικά, αποτρέποντας την εδαφική διάβρωση σ’ επικλινή, ευδιάβρωτα ή ασταθή εδάφη, και βελτιώνοντας την εδαφική υγρασία, κρατώντας επιπροσθέτως «μαζεμένο» το έδαφος σ’ επιφάνειες (στα «ζωνάρια»), μετατρέποντας έτσι τ’ άγονα εδάφη σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το επαρκές βάθος του εδάφους τούτων, εξυπηρετεί −πέρα από τη δυνατότητα της καλλιέργειας− τη διατήρηση κατάλληλης υγρασίας, αφού το περισσότερο βαθύ χώμα συγκρατεί περισσότερο νερό.

Τα τοπία των λιθιών είναι φυσικά τοπία −αν κι ανθρωπογενή!−, ακριβώς επειδή είναι οικολογικά. Τα αγροτικά αυτά τοπία, ως οικολογικά, βρίσκονται σε μια δυναμική εξέλιξης, συνεχούς ροής και δράσης, λόγω των γενικών κι ειδικότερων παραμέτρων που επιδρούν στο αγροτο-οικολογικό σύστημα. Δεν είναι δηλαδή στατικά περιβάλλοντα, και, παρά το γεγονός ότι είναι ανθρωπογενή, έχουν φυσική πορεία, με τον άνθρωπο ενεργό στο φυσικό χώρο – προϋπόθεση βεβαίως γι’ αυτό είναι ο άνθρωπος – διαχειριστής να μην ανατρέψει τις ισορροπίες που ο ίδιος δημιούργησε συγκροτώντας τα εν λόγω τοπία.

Από οικολογική άποψη, τα συστήματα αυτά είναι σταθερότερα από οποιαδήποτε μορφή συμβατικής γεωργίας, ως προς την προστασία του εδάφους, τη βελτίωση του περιβάλλοντος και των βιοτόπων για την άγρια πανίδα, τη διασφάλιση της σταθερότητας και λειτουργικότητας των οικοσυστημάτων, αλλά και τη διατήρηση και βελτίωση των ανεπανάληπτων τοπίων της χώρας μας. Θέλουν όμως τον άνθρωπο να είναι παρών! Άλλως καταρρέουν! Είναι περιβάλλοντα υψηλής αισθητικής που επιτυγχάνουν παράλληλα την αειφόρο απόληξη των φυσικών αγαθών χωρίς υποβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας. Οι ξηρολίθινοι τοίχοι έχουν αναφορά στη ζωή, στο βίο των Ελλήνων. Αποτελούν πηγές, εστίες, θέμελα, για την παραγωγή της ζώσας ύλης του δημιουργού: τον πηλό του, τον πηλό της ζωής˙ έναν πηλό ύλης, σκέψης, σοφίας, μόχθου, θέλησης, πνοής. Στους ξηρολίθινους τοίχους εκφράζεται η τεχνική και η τέχνη του ανθρώπου της υπαίθρου, που χρησιμοποιεί τα φυσικά στοιχεία για τη δημιουργία του όλου˙ κάτι που οδηγεί σε αναβαθμισμένο, ποιοτικό περιβάλλον με φυσικό προορισμό (όπως συμβαίνει αντίστοιχα και με τους φυτοφράκτες των αγρών)

Οι ξηρολίθινοι τοίχοι δεν είναι στείροι ζωής. Εμπεριέχουν τη ζωή, τη φυσική και ζωική, που αναπτύσσεται και διαβιεί ανάμεσα στις πέτρες στο μικροοικοσύστημα της λιθιάς. Δεν αποτελούν όμως διαμεσολαβητές ζωής, όπως ίσως τους θεωρήσουμε, καθώς οι ίδιοι είναι παραγωγοί και πάροχοι ζωής. Μέσα στη νεκρή ύλη της πέτρας συγκροτείται ένα σύμπαν ζωής που είναι σημαντικό για την υποστήριξη της ζωτικής ολότητας του δημιουργήματος. Έχουν στην τέτοια τους συγκρότηση οι ξερολιθιές ζων περιεχόμενο: την εντός τους ζωή. Αυτή που συντηρείται μέσα στην ξερολιθιά σε μια σύνθεση φύσης. Αναφύεται από τη γη και την ακολουθεί στις «ανάσες της». Είν’ ένα ανθρωπογενές περιβάλλον ολιστικού χαρακτήρα, στ’ οποίο βρίσκει έκφραση η φυσική ζωή. Σε αυτό το περιβάλλον, η φύση και ο άνθρωπος λειτουργούν σε αρμονία, στα πλαίσια μιας ολότητας όπου πέτρα, γη και καλλιέργεια συντίθενται για ν’ αποτελέσουν ένα σύνολο ζωής, στην οποία προστίθενται, στα πλαίσια της φυσικής δυναμικής, τα άγρια φυτά και ζώα της ελληνικής υπαίθρου.

Δεν είναι συνεπώς νεκρό υλικό η ξερολιθιά των αγρών, τοποθετημένο με τέχνη από τον άνθρωπο, για την εξυπηρέτησή του. Είναι ξηρολιθοδομή, δηλαδή τοίχοι με αδρανή δομή, όχι όμως τοίχοι χωρίς περιεχόμενο. Και το περιεχόμενό τους είναι ζωντανό, ένστιχτο, διάπυρο, παρά την αδρανή δομή τους˙ και το γεγονός τούτο κάμνει τις ξερολιθιές ακόμα σημαντικότερες, καθότι πέραν του χρηστικού και περιβαλλοντικού τους ρόλου, έχουν προσφορά και στην οικολογία του τόπου, ως συστάσεις ενός ρέοντος-δυναμικού συστήματος ζωής. Μιας ζωή που στέργεται χάρη στον τρόπο που δομούνται οι ξερολίθινοι τοίχοι, έτσι που η αδρανής δομή να συντηρεί ή και να παράγει ζωή! Τούτο πετυχαίνεται διότι λείπουν από την κατασκευή οι αρμοί και τα γεμίσματα, που την αποκλείουν. Είναι τοίχοι χωρίς συνδετική ύλη, με μόνο διάμεσο υλικό στήριξης τις σφήνες, όταν βεβαίως απαιτούνταν (π.χ. στους τοίχους αντιστήριξης).

Διαβάστε τη συνέχεια στο cycladesopen.gr ΕΔΩ