Σαντορίνη: «It’s iconic»

Για το γερμανικό ντοκιμαντέρ «Σκιές στα νησιά του ήλιου», που έκανε πρεμιέρα εχθές και έχει στόχο να αναδείξει τα προβλήματα του υπερτουρισμού, ο Τάσος Τέλλογλου συνεργάστηκε με τους δημιουργούς για τη Σαντορίνη και τη Μύκονο. Σήμερα παρουσιάζουμε κάποιες από τις ιστορίες του πρώτου μέρους, για τη Σαντορίνη, αναφέρει το δημοσίευμα του insidestory.

Ένα σοκάκι με στηθαίο στην Οία. Η ώρα της δύσης του ήλιου. Μια νεαρή επισκέπτρια –δεν είναι πάνω από 20– φωτογραφίζεται με το κινητό της από την μητέρα της. Ο δημοσιογράφος τη ρωτά τι της αρέσει σε αυτό το κάδρo.

«Με ρωτάτε γιατί είναι τόσο ενδιαφέρον το κάδρο για φωτογραφία; Επειδή είναι τόσο όμορφα εδώ, είναι εμβληματικό (iconic) σημείο για φωτογραφίες. Θέλεις να ανήκεις σε αυτό».

Η λέξη που χρησιμοποιεί για να περιγράψει το σημείο είναι ελληνική. Iconic: άξιο να απεικονιστεί.

Η μητέρα της στο ίδιο βίντεο λέει στον Γερμανό δημοσιογράφο ότι έχει έρθει ξανά στο ίδιο σημείο, για να τραβήξει την ίδια φωτογραφία. Κάτι που –στη δική της γενιά– δεν θα έκανε αν ήταν μόνη της. Αλλά αυτός είναι ο τουρισμός του αλγόριθμου. Αγαπάς ό,τι έχουν αγαπήσει κι άλλοι. Και προτιμάς να πηγαίνεις ξανά και ξανά στο ίδιο μέρος για την ίδια φωτογραφία, από το να αποκτάς νέες εμπειρίες. Ένα γερμανικό ντοκιμαντέρ στην δημοσιογραφική έρευνα του οποίου συμμετείχα, επιχείρησε για πρώτη φορά να αποδείξει ότι ένα σημαντικό μέρος του προβλήματος του υπερτουρισμού στις Κυκλάδες είναι οι ίδιοι οι πελάτες, οι επισκέπτες. Έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπουν τον κόσμο (μας).

“Σκιές στα Νησιά του Ήλιου

Ο Βόλφγκαγκ Λουλ και ο Φλόριαν Σμιτς είναι οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ Σκιές στα Νησιά του Ήλιου  (κάμερα: Κρίστιαν Άιχεντορφερ, ήχος: Άλεξ Ξαρτ), που προβάλλεται από χθες στο πρώτο κρατικό κανάλι της Γερμανίας ARD. Και οι δύο έχουν μεγάλη εμπειρία από δημοσιογραφικές δουλειές αλλά και βιωμένη εμπειρία στην Ελλάδα. Το σχέδιό τους, εμπνευσμένο και από τη δουλειά των «Βιώσιμων Κυκλάδων», ήταν να αναδείξουν το φαινόμενο του υπερτουρισμού στο νότιο Αιγαίο.

Το inside story συνεργάστηκε μαζί τους για το ρεπορτάζ στην Σαντορίνη και την Μύκονο, δύο νησιά που γνωρίζουμε καλύτερα. Στη Μύκονο ο υπογράφων πήγε και αυτοπροσώπως κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και πήρε μέρος σε συνεντεύξεις. Γυρίσματα έγιναν και στην Αθήνα, με την πρώην Επιθεωρήτρια Περιβάλλοντος Μαργαρίτα Καραβασίλη και τον πρόεδρο του ΤΕΕ Γιώργο Στασινό, αλλά λόγω της διάρκειας του ντοκιμαντέρ και του υλικού που είχε συγκεντρωθεί, οι δημιουργοί του επέλεξαν να μην προβάλουν τις συνεντεύξεις αυτές, στις οποίες θα αναφερθούμε εδώ αναλυτικά. Η έρευνα για το ντοκιμαντέρ χρηματοδοτήθηκε από το Journalism Fund Europe.

Μία κακή σεζόν

Για τη Σαντορίνη η σεζόν λόγω των σεισμών ήταν κακή, με τάσεις βελτίωσης όσο οι σεισμοί έμεναν πίσω στον χρόνο και το καλοκαίρι προχωρούσε. Όπως και στην υπόλοιπη χώρα, επλήγη η γαστρονομία, συχνά λόγω τιμών, αλλά και το λιανικό εμπόριο. Οι ξενοδόχοι και τα δωμάτια βραχυχρόνιας μίσθωσης αναγκάστηκαν να ρίξουν τις τιμές τους για να επιπλεύσουν.

Δύο στους τρεις καταστηματάρχες που μίλησαν στους ρεπόρτερ στη Σαντορίνη χαρακτήρισαν τη χρονιά κακή, εξαιτίας των σεισμών. Αλλά ζήτησαν από τους συναδέλφους να μην πουν «κακά λόγια» για τη Σαντορίνη. «Να δείξετε ότι το νησί δεν έχει πρόβλημα». Μία άλλη επαγγελματίας, που νοικιάζει ομπρέλες στην κόκκινη παραλία –ενώ η παραλία είναι κλειστή λόγω κατολισθήσεων– ευχαριστεί «τον κόσμο που μας στηρίζει».

Κακά λόγια λένε οι ίδιοι οι Σαντορινιοί. Ιδιαίτερα οι πιο παλιοί. «Η Σαντορίνη δεν υπάρχει πια, είναι όλο σπίτι εκεί που κάποτε ήταν κάμπος. Η ζημιά που έχει κάνει ο τουρισμός είναι ότι δεν ξέρει ο γείτονας τον γείτονα, σε βλέπει ο αδελφός σου και δεν σου μιλάει», λέει ένας ηλικιωμένος στον Πύργο, ένα χωριό που έχει μείνει σχετικά ανέγγιχτο από τον χρόνο.

Επισκέπτες μιας ημέρας

Οι λήψεις του γερμανικού συνεργείου στη Σαντορίνη έγιναν μία μέρα μετά την επιβολή του 20ευρου για κάθε αποβιβαζόμενο επιβάτη κρουαζιέρας. Όπως και στη Μύκονο, η εκτίμηση ήταν ότι το μέτρο δεν έπαιξε ρόλο στη μείωση των ροών των καθημερινών τουριστών, που πέρσι αποτελούσαν τους μισούς επισκέπτες του νησιού. Σύμφωνα με τον δήμαρχο Νίκο Ζώρζο, η Σαντορίνη «είχε 1,7 εκατομμύρια επισκέπτες το 2012 και 3,6 το 2024. Ο ιδιωτικός τομέας αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα χωρίς κανέναν σχεδιασμό και χωρίς την ανάπτυξη των υποδομών εκ μέρους του δημόσιου τομέα».

Ως λύση ο Ζώρζος προέκρινε πάντα το πάγωμα της ανάπτυξης νέων ξενοδοχειακών κλινών, κάτι στο οποίο συμφώνησαν οι τοπικοί ξενοδόχοι μόλις το 2024. «Είναι δικό μου αίτημα από το 2012, αλλά θα πρέπει να το ρυθμίσει το κράτος» λέει ο ίδιος. Ήδη το μέτρο περιορισμού των αφικνούμενων με κρουαζιερόπλοια στους 8.000 την ημέρα, όπως είχε προτείνει ο Ζώρζος στην προηγούμενή του θητεία, έχει ευεργετικά αποτελέσματα με βάση μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου (17.000 πέρσι).

Ένας Γερμανός επισκέπτης που δεν πήρε το τελεφερίκ από το παλιό λιμάνι των Φηρών –γιατί έχει μία ώρα αναμονή– είναι για τρίτη ή τέταρτη φορά εδώ και δεν το μετανιώνει. Στο ερώτημα αν είναι υπερβολικά πολύς ο κόσμος με τρία κρουαζιερόπλοια που έχουν φτάσει τη συγκεκριμένη μέρα στο νησί, ο ψύχραιμος επισκέπτης λέει: «Ξέρετε, πριν από τρεις ημέρες ήμουνα στη Μύκονο με τέσσερα κρουαζιερόπλοια και 10.000 ανθρώπους. Το ζητάνε (σ.σ.: να μειωθούν οι αφίξεις της μίας ημέρας) αλλά το χρήμα… κυβερνάει», λέει γυρίζοντας προς τη σύζυγό του, που δεν τον ακολούθησε με τα πόδια στα εκατοντάδες σκαλιά, αλλά προτίμησε το μουλάρι.

Η χειρότερη χρονιά για το αμπέλι

Για τον οινοποιό Πάρι Σιγάλα «η χρονιά εφέτος είναι η χειρότερη από την άποψη της σοδειάς. Έχουμε ελάχιστα σταφύλια λόγω της κλιματικής κρίσης. Τα αμπέλια ψοφάνε διότι χωρίς νερό δεν γίνεται τίποτα».

Ο Σιγάλας λέει ότι δεν θέλει να αγιοποιεί την αμπελουργική παράδοση του νησιού, αλλά οι καινοτομίες που εισήγαγε, όπως για παράδειγμα η πυκνότερη φύτευση (τριπλάσια φυτά στο εκτάριο), που δίνουν καλύτερο αποτέλεσμα, χρειάζονται νερό. «Χωρίς νερό είναι πολύ δύσκολο να κάνεις πυκνή φύτευση .Τα αμπέλια της Σαντορίνης δεν ποτίζονται. Αν θέλουμε να σώσουμε τον αμπελώνα πρέπει ο αμπελώνας που έχει μείνει να ποτιστεί».

Αυτό θα μπορούσε να γίνει αν οι βιολογικοί καθαρισμοί του νησιού μετατρέπονταν όλοι σε τρίτου βαθμού και το νερό του βιολογικού μετατρεπόταν σε ποτιστικό. Στην Οία κάτι τέτοιο είναι δυνατό, αλλά βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο. Μία περσινή έρευνα των «Βιώσιμων Κυκλάδων»έδειξε ότι στη διάρκεια μίας δεκαετίας σε περιοχές όπως στην Οία, όπου καταναλώνεται το 1/4 της συνολικής ζήτησης της Σαντορίνης, η κατανάλωση πόσιμου νερού αυξήθηκε πάνω από 3,5 φορές – 531.000 λίτρα το 2022, έναντι 168.000 το 2012. Το 2022, χρονιά ανάκαμψης του τουρισμού, η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 18% έναντι του 2019, που ήταν έτος-ρεκόρ προσέλευσης επισκεπτών.

Σαντορίνη: Το εργοστάσιο του νερού

Μία περσινή έρευνα των «Βιώσιμων Κυκλάδων» έδειξε ότι στη διάρκεια μίας δεκαετίας σε περιοχές όπως στην Οία, όπου καταναλώνεται το 1/4 της συνολικής ζήτησης της Σαντορίνης, η κατανάλωση πόσιμου νερού αυξήθηκε πάνω από 3,5 φορές – 531.000 λίτρα το 2022, έναντι 168.000 το 2012. Το 2022, χρονιά ανάκαμψης του τουρισμού, η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 18% έναντι του 2019, που ήταν έτος-ρεκόρ προσέλευσης επισκεπτών.

Καταστροφή του τοπίου

Καθώς η διαθέσιμη έκταση για δόμηση μειώνεται, οι υποψήφιοι επενδυτές ανακαλύπτουν τις πιο απίθανες περιοχές του νησιού για να κτίσουν τις νέες τους ξενοδοχειακές μονάδες. Οι Λουκ και Σμιτς πήγαν στην παραλία της Βλυχάδας, μία εμβληματική (iconic) παραλία του νησιού και πάντως από την άποψη του τοπίου η πιο όμορφη. Εκεί μίλησαν με την εκπρόσωπο της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) στο νησί, την εκπαιδευτικό Καρολίνα Ρικάκη.

Η ΕΛΛΕΤ είχε προσφύγει με τον Δήμο Θήρας στην προηγούμενη θητεία του Ζώρζου για ένα από τα δύο επενδυτικά σχέδια που προωθούνται στην περιοχή της Βλυχάδας. Το επιχείρημά τους ήταν ότι δεν υπήρχε νόμιμος δρόμος προς το οικόπεδο που επρόκειτο να χτιστεί. Η εταιρεία προέβαλε τον ισχυρισμό ότι μέχρι το 2018 το ΣτΕ στη νομολογία του δεν προέβαλλε την έννοια «του δρόμου που έχει χαρακτηριστεί ως τέτοιος από τα όργανα της Πολιτείας», παρότι ο δρόμος του οικοπέδου φαινόταν στο κτηματολόγιο και τις αεροφωτογραφίες και τη χρονιά εκείνη «η νομολογία του μεταστράφηκε». Ο δήμαρχος Σαντορίνης Νίκος Ζώρζος είχε υποστηρίξει ότι ο συγκεκριμένος δρόμος είχε δημιουργηθεί από την ίδια την εταιρεία χωρίς άδεια (σ.σ.: ιδιωτικός δρόμος) και είχε καταφέρει να διακοπούν οι εργασίες διάνοιξής του.

Για την ΕΛΛΕΤ, η υπόθεση σχετιζόταν με την επιδίωξη να επιτραπεί η δόμηση και εκεί που δεν υπάρχει «πρόσωπο» σε χαρακτηρισμένους δρόμους σε εκτός σχεδίου περιοχές.

Ακόμα και σήμερα το κράτος δεν έχει αποφασίσει τι είναι και τι δεν είναι δρόμος στην επικράτεια. Αλλά η εμπειρία της Σαντορίνης και άλλων νησιών όπως η Αμοργός, δείχνει ότι εκεί που ανοίγει ένας δρόμος θα έρθει και η δόμηση.

Μέσα σε ζώνη προστασίας

Στην περίπτωση του πρώτου ξενοδοχείου ενός Σαντορινιού που έγινε διάσημος στη Ρουμανία για την παραγωγή εμφιαλωμένου νερού, «επιβλήθηκε ένα πρόστιμο διότι κατά την κατασκευή του ξενοδοχείου είχανε σκάψει μέσα στην ζώνη προστασίας 150 μέτρα από την παραλία», μου λέει η Ριάκη. «Μάλιστα επρόκειτο να γίνει και αποκατάσταση που δεν έγινε, διότι καλύφθηκε το ξενοδοχείο και έχτισαν από πίσω. Ο ίδιος επιχειρηματίας κτίζει μία στρατηγική επένδυση. Οι επενδύσεις αυτές ξεκίνησαν μέσα στον κορονοϊό· δίνονται πιο εύκολα κάποιες άδειες για να μπορέσει να ανακάμψει ο τουρισμός. Εδώ πέρα δεν χρειάζεται ανάκαμψη του τουρισμού. Η συγκεκριμένη στρατηγική επένδυση είναι πίσω από τα 150 μέτρα από τη ζώνη προστασίας, αλλά προβλέπει ότι σε έκταση 110 στρεμμάτων θα χτιστούν 2.500 τετραγωνικά μέτρα σπα και 83 δωμάτια με 83 πισίνες. Καταλαβαίνετε ότι αυτό για τη Βλυχάδα είναι μία καταστροφή. Και σε περίπτωση που προχωρήσει αυτό, ανοίγει και η πόρτα για οποιονδήποτε θέλει να επενδύσει στη Βλυχαδα, το τελευταίο παρθένο μέρος που υπάρχει στη Σαντορίνη. Υπάρχουν τώρα πολύ λίγα οικήματα και η δική μου γνώμη είναι ότι η ζώνη προστασίας θα έπρεπε να επεκταθεί στα 500 μέτρα. Αυτό είχε προτείνει και ο δήμαρχος, ο κύριος Ζώρζος, αλλά δεν έγινε δεκτό».

Η Ρικάκη λέει ότι υπάρχουν αντιδράσεις στις στρατηγικές επενδύσεις σε όλα τα νησιά, τις οποίες οι υποψήφιοι επενδυτές επιχειρούν να ανακόψουν κάνοντας καταχρηστικές αγωγές. Λέει ακόμα ότι η δράση της δεν στρέφεται κατά του τουρισμού, αλλά πρέπει οι δραστηριότητες να ασκούνται σε συγκεκριμένες ζώνες ώστε εκτός από τους επισκέπτες να είναι ικανοποιημένοι και οι ντόπιοι.

Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο

Όταν ο ειδικός γραμματέας του υπουργείου Περιβάλλοντος Ευθύμης Μπακογιάννης παρουσίασε με βάση τις επιθυμίες του δήμου ένα πολύ περιοριστικό Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο για τη Σαντορίνη, οι ντόπιοι αντέδρασαν. Ο πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός μιλώντας στο ντοκιμαντέρ είπε ότι νησιά υπερκορεσμένα «όπως η Μύκονος και λιγότερο η Σαντορίνη και η Πάρος, δεν είναι εύκολο να αντιστρέψουν μία πορεία που έχουν ήδη πάρει». Τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που εκπονούνται σε αυτά τα νησιά θα προστατεύσουν από εδώ και πέρα, αλλά μέχρι σήμερα υπήρχαν «και αυθαίρετες κατασκευές και αυθαιρεσίες σε νόμιμες άδειες και νόμιμες κατασκευές, που δημιούργησαν προβλήματα στα νησιά και γίνονταν χωρίς κάποιο σχέδιο».

Ο Στασινός, σε αντίθεση με τους προκατόχους του που έλεγαν ότι ήθελαν αλλά δεν μπόρεσαν να τιθασεύσουν την αυθαιρεσία, θέλει ανά εξάμηνο να συγκρίνει το ηλεκτρονικό αρχείο αδειών που τηρείται στο ΤΕΕ με αεροφωτογραφίες, ώστε να βρίσκει «αν κάποιος χωρίς νόμιμη άδεια έχει κάνει κάποια κατασκευή. Αμέσως θα πηγαίνει ο ελεγκτής δόμησης, θα σταματάει η κατασκευή και θα επιβάλλονται μεγάλα πρόστιμα. Αν αυτό γίνεται γρήγορα σε έναν, δύο, τρεις μήνες και δεν έχει μπορέσει ο ιδιοκτήτης να ολοκληρώσει το κτίσμα, άρα δεν προλαβαίνει να το νοικιάσει για παράδειγμα, οπότε θα έχει κίνητρο να συμμορφωθεί». Σήμερα το ποσοστό συμμόρφωσης στην αποκάλυψη των παρανομιών είναι, σύμφωνα με μία έκθεση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, στη Σαντορίνη και στη Μύκονο 2% , όσο δηλαδή ήταν και το 2011!

Αύριο, στο β’ μέρος: «Τα χρυσά βράχια της Μυκόνου» στο insidestory.gr

Η έρευνα για τις Σκιές στα Νησιά του Ήλιου χρηματοδοτήθηκε από το Journalism Fund Europe

.

Πηγή:insidestory.gr